Ky është lajm i mirë për presidentin rus. Sanksionet perëndimore nuk kanë arritur t’i kthejnë super-të pasurit në kundërshtarë të tij.
Gjatë luftës me Ukrainën, numri i miliarderëve në Rusi ka arritur nivelin më të lartë historik. Por në 25 vitet që Vladimir Putin ka qenë në pushtet, të pasurit dhe të fuqishmit e Rusisë – të njohur si oligarkë – kanë humbur pothuajse çdo ndikim politik.
Ky është lajm i mirë për presidentin rus. Sanksionet perëndimore nuk kanë arritur t’i kthejnë super-të pasurit në kundërshtarë të tij, ndërsa politika e “shkopit dhe karotës” i ka shndërruar në mbështetës të heshtur.
Ish-miliarderi i bankave, Oleg Tinkov, e di mirë se si funksionon “shkopi”.
Një ditë pasi e kritikoi luftën si “të çmendur” në një postim në Instagram, drejtuesit e kompanisë së tij u kontaktuan nga Kremlini. U tha se banka e tij, Tinkoff Bank – në atë kohë banka e dytë më e madhe në Rusi – do të shtetëzohej nëse nuk do të ndërpriteshin të gjitha lidhjet me themeluesin.
“Nuk munda të diskutoja për çmimin”, i tha Tinkov New York Times. “Ishte si pengmarrje – merr atë që të ofrojnë. Nuk kishte negociata”.
Brenda një jave, një kompani e lidhur me Vladimir Potanin – aktualisht biznesmeni i pestë më i pasur i Rusisë dhe furnizues nikeli për motorët e avionëve luftarakë – njoftoi se po blinte bankën. Sipas Tinkovit, ajo u shit për vetëm 3% të vlerës reale.
Në fund, Tinkov humbi gati 9 miliardë dollarë nga pasuria e tij dhe u largua nga Rusia.
Kjo është shumë larg mënyrës se si funksiononte sistemi para se Putini të bëhej president.
Në vitet pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, disa rusë u pasuruan në mënyrë marramendëse duke marrë në pronësi ndërmarrje gjigante shtetërore dhe duke shfrytëzuar kapitalizmin e sapolindur. Pasuria u solli ndikim dhe pushtet në një periudhë trazirash politike dhe ata u quajtën oligarkë.
Oligarku më i fuqishëm i asaj kohe, Boris Berezovsky, pretendoi se kishte orkestruar ardhjen e Putinit në pushtet në vitin 2000 dhe më vonë kërkoi falje për këtë: “Nuk e pashë tiranin e ardhshëm të pangopur dhe uzurpatorin që do të shkelte lirinë dhe do të ndalte zhvillimin e Rusisë”, shkroi ai në vitin 2012.
Berezovsky mund ta ketë ekzagjeruar rolin e tij, por oligarkët rusë patjetër kishin ndikim në nivelet më të larta të pushtetit. Pak më shumë se një vit pas kësaj letre, Berezovsky u gjet i vdekur në rrethana misterioze në mërgim në Mbretërinë e Bashkuar. Në atë kohë, edhe oligarkia ruse kishte marrë fund.
Kështu, kur Putini mblodhi më të pasurit e Rusisë në Kremlin, vetëm pak orë pasi urdhëroi pushtimin e plotë të Ukrainës më 24 shkurt 2022, ata kishin shumë pak hapësirë për kundërshtim, edhe pse e dinin se pasuritë e tyre do të pësonin goditje të mëdha.
“Shpresoj që në këto kushte të reja të punojmë bashkë po aq mirë dhe me po aq efikasitet”, u tha ai.
Një gazetar që ishte i pranishëm e përshkroi sallën si të mbushur me miliarderë “të zbehtë dhe pa gjumë”.
Periudha para pushtimit dhe pasojat e menjëhershme ishin shumë të vështira për miliarderët rusë. Sipas Forbes, nga 117 miliarderë në vitin deri në prill 2022, numri ra në 83 për shkak të luftës, sanksioneve dhe rënies së rublës. Në total, ata humbën 263 miliardë dollarë – rreth 27% të pasurisë secili mesatarisht.
Por vitet që pasuan treguan se përfshirja në ekonominë e luftës së Putinit mund të sillte përfitime të mëdha.
Shpenzimet masive për luftën nxitën rritje ekonomike mbi 4% në vitet 2023 dhe 2024. Kjo u reflektua pozitivisht edhe për ata ultra-të pasur që nuk përfitonin drejtpërdrejt nga kontratat e mbrojtjes.
Në vitin 2024, më shumë se gjysma e miliarderëve rusë luajtën një rol në furnizimin e ushtrisë ose përfituan nga pushtimi, thotë Giacomo Tognini nga ekipi i pasurisë në Forbes. “Kjo pa llogaritur ata që, edhe pa qenë të përfshirë drejtpërdrejt, kanë nevojë për një marrëdhënie me Kremlinin. Çdo biznes në Rusi ka nevojë për lidhje me qeverinë”, i tha ai BBC-së.
Këtë vit, Rusia regjistroi numrin më të lartë ndonjëherë të miliarderëve – 140 – në listën e Forbes. Pasuria e tyre kolektive, 580 miliardë dollarë, ishte vetëm 3 miliardë më pak se rekordi i vendosur një vit para pushtimit.
Ndërsa u lejon besnikëve të përfitojnë, Putini ka ndëshkuar vazhdimisht ata që nuk rreshtohen.
Rusët e kujtojnë mirë çfarë i ndodhi magnatit të naftës Mikhail Khodorkovsky. Dikur njeriu më i pasur i vendit, ai kaloi 10 vjet në burg pasi nisi një organizatë pro-demokracisë në vitin 2001, ndërsa kompania e tij Yukos u shtetëzua.
Që nga pushtimi, pothuajse të gjithë super-të pasurit rusë kanë heshtur. Ata pak që e kundërshtuan publikisht u detyruan të largohen nga vendi dhe të heqin dorë nga një pjesë e madhe e pasurisë.
Miliarderët janë qartazi kyç për përpjekjen e luftës së Putinit dhe shumë prej tyre, përfshirë 37 biznesmenët e thirrur në Kremlin më 24 shkurt 2022, janë vënë në shënjestër të sanksioneve perëndimore.
Por nëse Perëndimi synonte t’i varfëronte dhe t’i kthente kundër Kremlinit, kjo ka dështuar, duke parë pasurinë e vazhdueshme dhe mungesën e kundërshtimit mes tyre.
“Nuk kishte asnjë plan, asnjë rrugë të qartë që ata të ‘hidhnin anën’”, thotë Alexander Kolyandr nga Qendra për Analiza të Politikave Evropiane (CEPA). “Asetet u sanksionuan, llogaritë u ngrinë, pronat u sekuestruan. E gjithë kjo e ndihmoi Putinin t’i mobilizonte miliarderët dhe pasuritë e tyre për të mbështetur ekonominë e luftës”.
Largimi i kompanive të huaja pas pushtimit krijoi një vakum që u mbush shpejt nga biznesmenë miqësorë me Kremlinin, të cilët blenë asete shumë fitimprurëse me çmime të ulëta.
Kjo krijoi një “ushtri të re besnikësh me ndikim”, argumenton Alexandra Prokopenko nga Carnegie Russia Eurasia Center. “Mirëqenia e tyre e ardhshme varet nga përballja e vazhdueshme mes Rusisë dhe Perëndimit”, thotë ajo, ndërsa frika e tyre më e madhe është rikthimi i pronarëve të mëparshëm.
Vetëm në vitin 2024, 11 miliarderë të rinj u shfaqën në Rusi në këtë mënyrë, sipas Forbes.
Pavarësisht luftës dhe sanksioneve perëndimore – dhe në disa aspekte pikërisht falë tyre – Putini ka ruajtur një kontroll të fortë mbi elitën ekonomike të vendit.
