Kryeministri pakistanez Shehbaz Sharif, plot gëzim – i pritur me aeroplanë luftarakë sauditë F-15, një qilim të kuq dhe protokoll të plotë mbretëror – iu bashkua Princit të Kurorës Saudite, Mohammed bin Salman të mërkurën për të nënshkruar një “marrëveshje strategjike të mbrojtjes së ndërsjellë” (SMDA).
Vëzhguesit thonë se ky është një moment historik në aleancën dhjetëvjeçare midis dy kombeve, lidhjet e të cilave datojnë gati tetë dekada më parë.
Ceremonia e nënshkrimit në Oborrin Mbretëror në Pallatin Al-Yamamah në Riad u dëshmua nga zyrtarë të lartë nga Arabia Saudite, kujdestari i dy prej vendeve më të shenjta të Islamit, së bashku me përfaqësues nga Pakistani, fuqia e vetme bërthamore e botës myslimane.
Marrëveshja vjen në një moment kritik.
Politikat rajonale janë sfiduar nga Izraeli – duke përfshirë luftën e tij në Gaza dhe sulmet ndaj shteteve fqinje – të kulmuara nga sulmi izraelit i javës së kaluar në Doha, kryeqytetin e Katarit, i cili kufizohet me Arabinë Saudite.
Por kjo vjen gjithashtu mes tensioneve të larta midis Indisë dhe Pakistanit, pas një konflikti të shkurtër por intensiv në maj, në të cilin ata goditën bazat ushtarake të njëri-tjetrit për katër ditë, duke e çuar Azinë Jugore në prag të një lufte të plotë midis fqinjëve të armatosur me armë bërthamore.
Ministria e Punëve të Jashtme e Pakistanit tha se marrëveshja me Arabinë Saudite pasqyron “angazhimin e përbashkët” të të dy kombeve për të forcuar sigurinë dhe për të promovuar paqen rajonale, ndërsa gjithashtu premton të “forcojë parandalimin e përbashkët kundër çdo agresioni”.
“Marrëveshja thotë se çdo agresion kundër njërit prej vendeve do të konsiderohet një agresion kundër të dyve”, tha ministria.
Asfandyar Mir, një bashkëpunëtor i lartë në Qendrën Stimson me seli në Uashington DC, e përshkroi paktin si një “pikë kthese” për të dy vendet.
“Pakistani më parë mbante traktate të mbrojtjes së ndërsjellë me Shtetet e Bashkuara gjatë Luftës së Ftohtë, por ato u shpërbënë në vitet ’70. Edhe me Kinën, pavarësisht bashkëpunimit të gjerë në mbrojtje, Pakistanit i mungon një pakt formal i mbrojtjes së ndërsjellë”, tha Mir për Al Jazeera, përcjell Telegrafi.
Ndërsa Muhammad Faisal, një studiues i sigurisë në Azinë Jugore në Universitetin e Teknologjisë në Sydney, mendon se marrëveshja mund të shërbejë si një model për Pakistanin që të angazhohet në një bashkëpunim të ngjashëm dypalësh mbrojtës me Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Katarin, dy partnerë kryesorë të Gjirit.
“Në afat të shkurtër, kjo marrëveshje do të konsolidojë dhe formalizojë bashkëpunimin shumëplanësh mbrojtës që është tashmë në zhvillim e sipër, dhe do të eksplorohen rrugë të reja për ta zgjeruar atë nëpërmjet trajnimeve të përbashkëta, prodhimit të mbrojtjes dhe zgjerimit të mundshëm të kontingjentit të trupave pakistaneze në Arabinë Saudite”, tha Faisal.
Lidhje historike dhe bashkëpunim ushtarak
Arabia Saudite ishte një nga vendet e para që njohu Pakistanin pas pavarësisë së tij në gusht 1947.
Në vitin 1951, të dy vendet nënshkruan një “Traktat Miqësie”, duke hedhur themelet për dekada të tëra bashkëpunimi strategjik, politik, ushtarak dhe ekonomik.
Gjatë viteve, forcat e armatosura pakistaneze janë vendosur në mbretëri disa herë dhe kanë trajnuar personel saudit si në Gjirin ashtu edhe në Pakistan.
Sipas të dhënave zyrtare, Pakistani ka trajnuar më shumë se 8,000 sauditë që nga viti 1967.
Një marrëveshje e nënshkruar në vitin 1982 e përforcoi më tej këtë bashkëpunim duke siguruar “delegimin e personelit të Forcave të Armatosura të Pakistanit dhe trajnimin ushtarak” në Arabinë Saudite.
Por pakti i fundit vjen ndërsa “tabela gjeopolitike e shahut” në Lindjen e Mesme është në ndryshim e sipër, përcjell Telegrafi.
Pasojat e luftës së Izraelit në Gaza dhe sulmet e tij ndaj fqinjëve rajonalë i kanë bërë shtetet e Gjirit të shqetësuara, shumë prej të cilave ende mbështeten shumë në garancitë e sigurisë së Shteteve të Bashkuara, edhe pse Uashingtoni mbetet aleati më i ngushtë i Izraelit.
Katari, i sulmuar nga Izraeli më 9 shtator për strehimin e udhëheqësve të Hamasit, shërben si selia qendrore e Komandës Qendrore të SHBA-së (Centcom).
Rreth 40,000-50,000 trupa amerikane janë të stacionuara në të gjithë Lindjen e Mesme, të vendosura në baza të mëdha dhe vende më të vogla të avancuara – të paktën 19 prej tyre – duke përfshirë Bazën Ajrore Princ Sultan jashtë Riadit.
Ndërsa zyrtarët sauditë thonë se marrëveshja me Pakistanin ka qenë në proces për të paktën një vit, Sahar Khan, një analiste e pavarur e sigurisë në Uashington, DC, tha se gjuha e saj do të ngjallë habi në SHBA.
Gjatë mandatit të saj nga viti 2021 deri në vitin 2025, administrata e presidentit Joe Biden vendosi sanksione në shtatë raste duke synuar individë dhe firma pakistaneze për zhvillimin e dyshuar të raketave balistike.
Zyrtarët e administratës Biden gjithashtu ngritën publikisht shqetësime në lidhje me rrezen e raketave që Pakistani po ndërtonte dhe nëse ato mund të mbanin “armë bërthamore deri në SHBA”.
“Pakistani tashmë ka një problem besueshmërie në Uashington dhe kjo marrëveshje nuk do ta zvogëlojë atë”, tha Khan për Al Jazeera.
Khan shtoi se është në interesin e Pakistanit të sqarojë se programi i tij bërthamor dhe i raketave është i përqendruar në Indi dhe ndërsa marrëdhëniet e tij dypalëshe me Arabinë Saudite mbeten të forta, “nuk do të luftojë në luftërat saudite, por përkundrazi, do të ofrojë vetëm mbështetje përkatëse”.
Një rajon ”në teh”
Në fillim të këtij viti, në qershor, Izraeli zhvilloi një luftë 12-ditore me Iranin, duke synuar objektet bërthamore, si dhe udhëheqësit e lartë civilë dhe ushtarakë. Avionët bombardues amerikanë mbështetën sulmin, duke hedhur bomba masive bunker-shkatërruese në Fordow, një nga vendet kryesore bërthamore të Iranit.
Tre muaj më vonë, Izraeli goditi një ndërtesë në një lagje të Dohas, ku ndodhen ambasada, supermarkete dhe shkolla, duke vrarë të paktën pesë anëtarë të Hamasit dhe një zyrtar të sigurisë së Katarit.
Sulmi në Doha shkaktoi një takim urgjent të kombeve arabe dhe islamike.
Shtetet e Këshillit të Bashkëpunimit të Gjirit (GCC) – Bahreini, Kuvajti, Omani, Katari, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe – thanë se do të aktivizonin një mekanizëm të përbashkët mbrojtës.
Dhe Faisal tha se pakti Pakistan-Saudit duhet të shihet përmes lentes së këtyre zhvillimeve.
“Këto ngjarje kanë përkeqësuar ankthet e sigurisë së shteteve të Gjirit, ndërsa kanë rrezikuar besimin në ombrellën e sigurisë së SHBA-së si mburoja përfundimtare. Ndërsa shtetet e Gjirit kërkojnë të forcojnë sigurinë e tyre, vendet rajonale si Pakistani, Egjipti dhe Turqia dalin si partnerë të natyrshëm”, tha ai.
Megjithatë, Khan tha se ndërsa koha e paktit sugjeron një lidhje me sulmin e fundit të Izraelit ndaj Katarit, “marrëveshje të tilla kërkojnë muaj, nëse jo vite, për t’u negociuar”.
Megjithatë, Mir i Qendrës Stimson theksoi se marrëveshja do të testonte gjithashtu se si Pakistani dhe Arabia Saudite menaxhojnë ekspozimin e tyre ndaj tensioneve të njëri-tjetrit me vendet me të cilat ata përndryshe i kanë menaxhuar marrëdhëniet me kujdes, ose madje janë miq.
“Pakistani tani rrezikon të përfshihet në rivalitetet rajonale të Arabisë Saudite, veçanërisht me fqinjin e saj Iranin”, ka paralajmëruar ai.
Çështja indiane
Marrëveshja e mbrojtjes do të monitorohet nga afër edhe në Indi, rivalin kryesor të Pakistanit me armë bërthamore.
Marrëdhëniet midis Indisë dhe Pakistanit, tashmë në një nivel historik të ulët, ranë më tej në prill pas sulmit Pahalgam, në të cilin persona të armatosur vranë 26 civilë në Kashmirin e administruar nga India, për të cilin India fajësoi Pakistanin, të cilin ky i fundit e hodhi poshtë.
Disa ditë më vonë, në maj, të dy vendet luftuan në një përplasje katër-ditore, duke synuar bazat ushtarake të njëri-tjetrit me raketa dhe dronë – në përshkallëzimin e tyre më serioz në gati tre dekada – përpara një armëpushimi më 10 maj që presidenti i SHBA-së, Donald Trump, pretendon se ai e ndërmjetësoi.
Të enjten, gjatë një konference javore për shtyp, zëdhënësi i ministrisë së jashtme indiane Randhir Jaiswal tha se qeveria indiane ishte në dijeni të nënshkrimit të paktit.
“Ne do të studiojmë implikimet e këtij zhvillimi për sigurinë tonë kombëtare, si dhe për stabilitetin rajonal dhe global. Qeveria mbetet e përkushtuar për të mbrojtur interesat kombëtare të Indisë dhe për të siguruar siguri kombëtare gjithëpërfshirëse në të gjitha fushat”, tha Jaiswal.
Por kjo marrëveshje, thotë Faisal me bazë në Sydney, mund të ribalancojë marrëdhënien Pakistan-Saudi, e cila në vitet e fundit është përcaktuar nga shpëtimet financiare saudite për një ekonomi pakistaneze në vështirësi, edhe pse Riadi kultivoi lidhje më të ngushta me Indinë.
“Pozicioni relativ i Pakistanit është përmirësuar”, thotë ai, “dhe është hapur hapësirë e re për zgjerimin e bashkëpunimit Pakistan-Saudi si në çështjet e mbrojtjes dypalëshe ashtu edhe në ato të sigurisë rajonale”.
Me ekonominë e Pakistanit që po lëkundet dhe është gjithnjë e më e varur nga ndihma saudite gjatë dekadës së fundit, India kishte thelluar vazhdimisht marrëdhënien e saj me Riadin.
Kryeministri indian Narendra Modi bëri vizitën e tij të tretë në Arabinë Saudite në një dekadë këtë prill.
Mir tha se pakti i ri tregon se Arabia Saudite ende sheh vlerë në marrëdhëniet e saj me Pakistanin dhe se Islamabadi nuk është i izoluar në fqinjësinë e saj të zgjeruar – pavarësisht përpjekjeve indiane për t’i bërë vendet të distancohen nga Pakistani.
“Pikërisht në momentin kur Pakistani përballet me kërcënimin e veprimeve ushtarake indiane”, tha ai, “Pakistani ka siguruar një marrëveshje të fortë mbrojtëse kolektive nga Arabia Saudite. Pra, kjo sjell shumë kompleksitet në dinamikën e ardhshme Indi-Pakistan”.
Mburoja bërthamore e Pakistanit mbi Arabinë Saudite?
Arabia Saudite ka shprehur prej kohësh interes për të blerë teknologji bërthamore për përdorim civil, për të diversifikuar nga lëndët djegëse fosile.
Në janar, ministri saudit i Energjisë, Princi Abdulaziz bin Salman Al Saud, përsëriti gatishmërinë e Riadit për të pasuruar dhe shitur uranium, një komponent kyç i programeve bërthamore.
Por Arabia Saudite gjithashtu e ka bërë të qartë në mënyrë të përsëritur se nuk kërkon “të ndjekë armë bërthamore”.
Në librin e tij të vitit 2024, “Lufta”, gazetari amerikan Bob Woodward tregoi një bisedë në të cilën Princi i Kurorës Saudite, Mohammed, thuhet se i tha senatorit amerikan Lindsey Graham se Riadi planifikonte të pasuronte uranium vetëm për qëllime energjie.
Kur Graham shprehu shqetësim në lidhje me mundësinë e një bombe saudite, shkroi Woodward, Salman u përgjigj: “Nuk kam nevojë për uranium për të bërë një bombë. Do të blej vetëm një nga Pakistani”.
Megjithatë, Khan, tha se disa gjëra ishin të paqarta në lidhje me marrëveshjen e nënshkruar midis Pakistanit.
“Është e rëndësishme të theksohet se, ndërsa Pakistani ka bërë pakte mbrojtëse më parë, asnjëra prej tyre nuk ka çuar në siguri bërthamore ose në formimin e një ‘ombrelle bërthamore’. Nuk ka asgjë në këtë marrëveshje që tregon një formim të një ombrelle bërthamore ose ndonjë pengesë të zgjeruar”, tha ajo.
Mir paralajmëroi se edhe aleancat e forta mbartin rreziqe.
“Pakti do të shkaktojë një politikë të re aleance rreth asaj që mbulon ose nuk mbulon, pengesën, angazhimin e burimeve, detajet operacionale, ndër të tjera”, tha ai. Megjithatë, shtoi ai, kjo nuk e zvogëlon rëndësinë politike të këtij pakti që po arrihet.
“Është një zhvillim i madh për të dy vendet”.
Edhe Faisal u pajtua, duke theksuar se, ndërsa marrëveshja i referohet trajtimit të një agresioni kundër një vendi kundër të dyve, kjo është ndoshta më shumë një deklaratë politike, sesa një aleancë ose angazhim i përbashkët mbrojtës, për momentin.
“Megjithatë, koordinimi politik dhe mbrojtës midis dy palëve do të thellohet, duke forcuar njëkohësisht aftësitë ushtarake përkatëse të të dy vendeve”, tha ai.
