Çfarë zbulon neuroshkenca për apatinë dhe motivimin.
A është dembelia thjesht çështje karakteri, rrethanash dhe vullneti? Për dekada, përgjigjja intuitive ka qenë “po”.
Por kërkimet më të fundit neurologjike tregojnë se ajo që ne quajmë “mungesë motivimi” ka shpesh një bazë të qartë biologjike – dhe se ndryshimet në mekanizmat e trurit mund ta bëjnë dikë papritur apatik, edhe nëse ai ka qenë një njeri energjik e i suksesshëm.
Rasti i Davidit, një i ri që humbi papritmas çdo interes për punën dhe jetën e përditshme pas dy goditjeve të vogla cerebrale, zbulon rolin kritik të bazal ganglia në shtysën njerëzore për veprim.
Ai nuk ishte i trishtuar, as i sëmurë mendërisht. Thjesht “nuk ia vlente mundimi”. Vetëm pasi mori një medikament që stimulon receptorët e dopaminës, motivimi iu rikthye dhe jeta e tij u normalizua.
Çfarë thotë shkenca?
Neuroshkenca tregon se:
- Motivimi nuk është thjesht dëshirë – ai është proces vendimmarrjeje, ku truri vlerëson përfitimet dhe koston e përpjekjes.
- Në njerëzit apatikë, këto procese janë më të lodhshme dhe kërkojnë më shumë punë nga truri.
- Kur përfitimi duket i vogël, motivimi bie ndjeshëm.
- Dopamina nuk është “kimi e lumturisë”, por kimi e dëshirës – shtylla kryesore e iniciativës.
Në një studim nga Universiteti i Oksfordit, studentët më apatike shpenzonin më shumë energji mendore për të vendosur nëse një detyrë e vogël ia vlente mundimin.
Për pasojë, ata shpesh shmangnin vendimin dhe thoshin automatikisht “jo”.
Çfarë do të thotë kjo për ‘dembelinë’ e zakonshme?
Shkencëtarët nënvizojnë se qortimet, presioni dhe turpërimi janë kundërproduktive. Ato nuk ndryshojnë mekanizmin bazë të trurit që e bën vendimmarrjen e përditshme të rëndë.
Në vend të kësaj, kërkimet sugjerojnë disa strategji të provuara:
- Planifikimi paraprak i ditës/ javës për të shmangur mbingarkimin nga vendimet momentale.
- Aktiviteti fizik i rregullt (3 herë në javë, 40–60 minuta), që mund të rrisë efektivitetin e sistemit të dopaminës.
- Stimuj të jashtëm (alarme, shënime vizuale, objekte të vendosura që të kujtojnë aktivitetin).
- Përfshirja në aktivitete që krijojnë kuptim dhe ndjesi arritjeje, duke rritur perceptimin e shpërblimit.
Mesazhi i madh i neuroshkencës
Apatia nuk është dështim moral. Është shpesh rezultat i mënyrës se si truri llogarit përpjekjen kundrejt shpërblimit.
Dhe kjo do të thotë se motivimi mund të trajnohet, duke e bërë procesin e përzgjedhjes së veprimit më të lehtë, më të automatizuar dhe më pak rraskapitës.
Edhe tek personat më apatike, zakonet e vogla që përforcojnë shpërblimin mund të kthejnë reagimin instinktiv “jo” në një hapje të vogël drejt “po”-së.
