Kosova ka humbur rreth 218 milionë euro nga fondet e Bashkimit Evropian, përmes Instrumentit për Para-Anëtarësim (IPA 3), si pasojë e pezullimit të fondeve që nga qershori i vitit 2023, kur masat ndëshkuese të BE-së u vendosen ndaj Kosovës pas rritjes së tensioneve në veri të vendit nën qeverisjen Kurti.
Derisa, vendi ka përfituar mbi 1.2 miliardë euro nga Bashkimi Evropian që nga viti 2007 përmes Instrumentit për Para-Anëtarësim (IPA), një mekanizëm thelbësor për mbështetjen e reformave dhe zhvillimin ekonomik të vendit.
Mirëpo, sipas një studimi të publikuar në qershor, që nga hyrja në fuqi e IPA III, Kosova ka humbur rreth 218 milionë euro. Ndryshe nga vendet fqinje që vazhdojnë të përfitojnë qindra miliona euro çdo vit nga ky instrument, Kosova ndodhet aktualisht në një pauzë të thellë financiare, kjo për shkak se masave ndëshkuese të BE-së ndaj Kosovës, të cilat përfshijnë edhe pezullimin e fondeve të IPA-s.
Hulumtuesja nga Grupi për Studime Juridike dhe Politike (GLPS), Arbëresha Loxha Stublla në emisionin e fundit “Shtylla”, prodhim i KosovaPress shpjegon se fondet IPA-s kanë qenë thelbësore për sektorë si sundimi i ligjit, qeverisja e mirë dhe zhvillimi ekonomik.
“Instrumenti i IPA-s, është një ndër instrumentet më të rëndësishme financiare përmes së cilave Kosova ka përfituar nga fondet e Bashkimit Evropian dhe kanë qenë shuma, të cilat vërtet kanë kontribuar në shumë projekte dhe në shumë fusha të cilat lidhen me sundimin e ligjit, qeverisjen e mirë, me zhvillimin ekonomik dhe gjithashtu rrugën e Integrimit Evropian për Kosovën. Qysh prej vitit 2007, pra kur ka filluar Kosova me pas përfitime nga IPA I Kosova ka përfituar më konkretisht më shumë se 1.2 miliardë euro. Në kuadër të IPA I, Kosova ka fituar ka përfituar 636 milionë euro, ndërsa në IPA 2 për aq sa kemi të dhëna zyrtare, Kosova ka përfituar rreth 562 milionë euro… Mirëpo, siç edhe të gjithë e dimë, që nga qershori i vitit 2023 BE-ja ka vendos masa ndaj Kosovës (si pasojë e tensioneve në veri) dhe, në të njëjtën kohë, janë afektuar, pra janë ndikuar edhe fondet e IPA-s, të cilat janë pezulluar që nga ajo kohë. Pra, që nga qershori i vitit 2023, Kosova nuk ka pasë mundësi të përfitojë nga fondet e IPA, sepse të njëjtat janë pezulluar apo suspenduar për momentin. Dhe deri më tani nuk është që ka ndonjë ri-inicim apo ndonjë hap nga ana e BE-së për të rifilluar ose rioferuar mundësinë për Kosovën për të përfituar nga instrumenti i IPA III”, shprehet Loxha-Stublla.
Për dallim nga IPA I dhe IPA II, në IPA III fondet ndahen sipas performancës, porse Kosova nuk arriti ende të marr fonde nga kjo e fundit.
Loxha-Stublla tregon nëse ka kohë ende për t’i rikthyer ato.
“Një studim i cili është publiku në qershor vlerëson që gjithsej 218 milionë euro Kosova ka humbur si rezultat i masave të BE-së nga fondet e IPA-së, fonde të cilat potencialisht Kosova ka mund t’i përfitojë në kuadër të këtij instrumenti. Natyrisht, është për të ardhë keq që e humbim këtë mundësi, sepse gjitha shtetet e tjera aktualisht edhe vazhdojnë të përfitojnë nga ky instrument që ka rëndësi të lartë,… 2/3 që janë fusha shumë të rëndësishme të zhvillimit të vendit, pra duke e përfshirë qeverisjen e mirë, zhvillimin ekonomik, sundimin e ligjit…Në qoftë se nuk do të ketë takime dhe nuk do të ketë negocim në njëfarë mënyre Vështirë me e pritë që mund të presim ri-inicim të implementimit të IPA III… Kosova mund të përfitojë nga fondet e IPA III nëse ka performancës dhe implementim të mirëfilltë të reformave që lidhen me sundimin e ligjit, demokratizimin, zhvillimin ekonomik dhe rrugën e integrimit evropian. Për IPA III në 2021 kur është miratuar edhe plani i parë vjetor BE dhe Kosova ka nënshkruar një marrëveshje që rreth 64 milionë euro të destinohen për Kosovën, pra të jenë të parapara dhe varësisht nga performanca e Kosovës, të mund të përfitojë nga të njëjtat”, shton Loxha-Stublla.
Emisioni i ka drejtuar pyetje edhe Komisionit Evropian, për të kuptuar më mirë se ku qëndron Kosova me fondet e IPA-s dhe sa është humbja e mundshme për vendin. Deri më tani, nuk kemi marrë përgjigje.
Në kohën kur Kosova përballet me bllokadë financiare, vendet e rajonit vazhdojnë të përfitojnë qindra miliona euro nga IPA 3. Ekspertja e ekonomisë në Shqipëri, Teuta Nunaj tregon se si ky vend i ka përdorur këto fonde për zhvillim të vendit.
Nunaj flet edhe implementimin e fondeve të IPA III.
“Fondet që ka përfituar Shqipëria për IPA I kanë qenë në një vlerë mbi 594 milionë euro. Këto fonde, kanë shërbyer si mbështetje e nevojshme financiare nga ana e BE-së për të forcuar institucionet në Shqipëri, por njëkohësisht për të kaluar edhe procesin e tranzicionit. IPA II është fondi i dytë i para anëtarësimit, dhe periudha e IPA II ka konsistuar nga 2014 deri në 2020. Fondet e lëvruar kanë qenë mbi 645 milionë euro dhe, në ndryshim nga IPA I , IPA II në këtë rast kishte si qëllim financimin e projekteve të ndryshme të cilat përfshinin ambientin, përfshijnë forcimin e qeverisjes, institucione, investime në inovacione, transporte…Nëse po flasim për IPA III, është diku në një vlerë rreth 525 së milionë euro”, thotë Nunaj.
Edhe Maqedonia e Veriut ka vazhduar të përfitojë nga fondet e IPA III. Drejtori i Odës Ekonomike të Maqedonisë Veri-perëndimore (OEMVP) Durim Zeqiri tregon për rëndësinë e këtyre fondeve.
“Përgjatë pesë viteve të fundit Maqedonia e Veriut ka marrë mbi 300 milionë euro vetëm në vitin 2024, ndërkaq janë miratuar vetëm 58.6 milionë euro nga programi vjetor i veprimit…12:25 IPA III, në kuadër të kësaj është projekti për grumbullimin, mbledhjen e ujërave të zeza dhe trajtimin e tyre për komunat rurale gjegjësisht”, thotë ai.
Edhe Rrezarta Krasniqi, ish-kryetare e Komisionit parlamentar për Integrim Evropian, tregon se miliona euro të desitnuara për energji nga IPA III janë të ngrira për shkak të masave të BE-së.
“Kosova ka përfituar shumë nga IPA, mirëpo për vitet ku kam përfaqësuar Komisionin për Integrim Evropian, vitin 2021-2027, për Kosovën janë paraparë 14.2 miliardë euro, mirëpo duke pas parasysh që më 28 qershor të këtij viti bëhen 2 vite që Kosova është në sanksione nga BE, Kosova ka humbur shumë. Për vitin 2023 Kosova ish dashtë të përfitojë 75 milionë euro, të cilat kanë qenë të dedikuar për energjinë elektrike, por ato fonde janë ngrirë tash e dy vite”, thotë Krasniqi.
Ndërsa, nga qeveria në detyre mohojnë se Kosova ka fonde të humbura. Klisman Kadiu, këshilltar i zëvendëskryeministrit në detyrë për Integrim Evropian, Besnik Bislim në një përgjigje me shkrim thotë se Kosova ka fonde të pezulluara por jo të humbura si shkak i masave.
“Kosova ka fonde të pezulluara por jo të humbura si shkak i masave. Me heqjen graduale të masave të nisur që nga muaji korrik, hap pas hapi lirohen dhe fondet që lidhen me programet apo projektet IPA. Deri tani, ka filluar lirimi i fondeve të kornizës investuese për Ballkanin Perëndimor ËBIF si dhe kanë rifilluar të mbahen takimet e nënkomiteteve në kuadër të Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit. Puna drejt aprovimit final të programimit në kuadër të IPA 2025-2027 është drejt përfundimit. Me nisjen e heqjes graduale të masave, do të zhbllokohet dhe aprovimi final i saj“, thuhet në pergjigjen me shkrim.
Vetëm nga IPA I, Kosova ka përfituar mbi 573 milionë euro, nga IPA II ka përfituar mbi 633 milionë euro, ndërsa nga IPA III Kosova zero investime (nën qeverisjen Kurti).
Shqipëria nga IPA I ka përfituar mbi 468 milionë euro, nga IPA II ka përfituar mbi 645 milionë euro, derisa nga IPA III ka përfituar rreth 525 milionë euro.
Maqedonia e Veriut nga IPA I ka përfituar mbi 427 milionë euro, nga IPA II ka përfituar mbi 633 milionë euro, derisa vetëm në vitin 2024 ka përfituar mbi 300 milionë euro.
Mali i Zi nga IPA I ka përfituar rreth 22 milionë euro, nga IPA II ka përfituar rreth 116 milionë euro, ndërsa nga IPA III ka të përfshira rreth 80 milionë euro.
Derisa Serbia nga viti 2007 deri në vitin 2025 përfshirë fondet e alokuara deri ën vitin 2027 ka 3.35 miliardë euro.
Në fund të muajit qershor bëhen dy vjet nga vendosja e masave ndëshkuese ndaj Kosovës, dhe deri më tani është raportuar se vendi ka pësuar rreth 300 milionë euro dëme, për shkak të bllokimit të projekteve të ndryshme.
