Pesë tunele të gërmuara në një grup malesh, një strukturë e madhe mbështetëse dhe një perimetër i gjerë sigurie: Kjo është gjithçka që mund të shihet nga impianti misterioz Fordow i pasurimit të uraniumit të Iranit. Kompleksi i fshehtë, i ndërtuar afër qytetit të shenjtë të Qom ka nxitur spekulime për natyrën dhe madhësinë e tij të vërtetë që kur u bë publik për herë të parë në 2009. Një pjesë e asaj që dihet për të vjen nga një grumbull dokumentesh iraniane të vjedhura vite më parë nga inteligjenca izraelite.
Sallat e tij kryesore janë rreth 80 deri në 90 metra nën tokë, të sigurta nga çdo bombë ajrore që dihet se zotërohet nga Izraeli, duke e bërë shkatërrimin e objektit nga ajri një detyrë pothuajse të pamundur. Ndërsa udhëheqja e Iranit lëkundet nga një seri sulmesh shkatërruese izraelite, disa analistë thonë se në Fordow Irani mund të nxitojë të shndërrojë rezervat e uraniumit të pasuruar në një bombë bërthamore.
Izraeli ka shënjestruar objektin ditët e fundit, por, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA), deri më tani ai ose nuk ka qenë i gatshëm, ose nuk ka qenë në gjendje ta dëmtojë atë. Teherani ka pohuar prej kohësh se objektivat e programit të tij bërthamor janë paqësore, por Fordow ka qenë në qendër të shqetësimit për ambiciet e Iranit. “Madhësia dhe konfigurimi i këtij objekti nuk është në përputhje me një program paqësor”, tha presidenti i atëhershëm amerikan Barack Obama në vitin 2009 ndërsa ai, së bashku me presidentin e atëhershëm francez Nicolas Sarkozy dhe kryeministrin britanik Gordon Brown zbuluan ekzistencën e Fordow. Teherani i kundërshtoi akuzat, por dënimi edhe nga aleati Rusi dhe shqetësimet nga Kina e lanë atë me pak hapësirë për të manovruar.
Ndërtimi nisi në fillim të viteve 2000
SHBA dhe aleatët e saj nuk kanë dhënë shumë detaje se kur filloi ndërtimi i Fordow, por imazhet historike satelitore tregojnë punën në vend që në vitin 2004, me fotografi që zbulojnë dy struktura të bardha katrore ku ndodhen hyrjet e tunelit sot. IAEA thotë se ka imazhe shtesë që tregojnë ndërtimin që në vitin 2002.
“Fordow është në fakt një projekt që filloi gjatë asaj që ne e quajmë programi i armëve bërthamore të përplasjes së fillimit të viteve 2000,” tha David Albright, kreu i Institutit për Shkencë dhe Siguri Ndërkombëtare (ISIS) me bazë në Uashington, DC, një institucion jopartiak i dedikuar për të ndaluar përhapjen e armëve bërthamore. Në vitin 2009, një strukturë e madhe mbështetëse e jashtme ishte ndërtuar tashmë plotësisht dhe gërmimet po vazhdonin për atë që ekspertët besojnë se është një bosht ventilimi, thelbësor për të lejuar qarkullimin e ajrit në objekt. Ai bosht më vonë u fsheh dhe u kamuflua, tregojnë imazhet më të fundit.
Teherani shpjegoi për IAEA në një letër të datës tetor 2009 se vendimi për të ndërtuar objektin nën tokë ishte rezultat i “kërcënimeve të sulmeve ushtarake kundër Iranit”, duke shtuar se Fordow do të shërbente si një kontingjencë për uzinën aty pranë Natanz, e cila, pretendoi ajo, “ishte ndër objektivat e kërcënuara me sulme ushtarake”.
Irani i tha IAEA se objekti mund të strehojë deri në 3,000 centrifuga. Marrëveshja bërthamore dhe akuzat izraelite Rreziqet e paraqitura nga Fordow u zbutën kryesisht si rezultat i Planit të Përbashkët Gjithëpërfshirës të Veprimit (JCPOA), i ashtuquajturi “marrëveshja bërthamore e Iranit”, që kërkonte që Irani të hiqte dy të tretat e centrifugave brenda objektit, së bashku me të gjithë materialin bërthamor, pasi objekti u ndalua nga çdo punë e tillë. Ky proces u përmbys ngadalë kur presidenti amerikan Donald Trump u tërhoq nga marrëveshja në 2018.
Detaje të mëtejshme rreth objektit u bënë publike nga kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu në vitin 2018, pasi shërbimet e inteligjencës së vendit të tij sekuestruan më shumë se 55,000 dokumente nga ajo që Izraeli tha se ishte “arkivi atomik” i Iranit. Ndër dokumentet ishin plane të detajuara të Fordow dhe informacione mbi objektivat e tij: Të prodhojë uranium të shkallës së armëve, si pjesë e programit të armëve bërthamore të Iranit, për të paktën një ose dy armë bërthamore në vit. Në atë kohë, zëvendësministri i atëhershëm i Jashtëm iranian Abbas Araghchi i quajti zbulimet dhe komentet e Netanyahut “fëminore” dhe “qesharake”. Sekretari amerikan i atëhershëm i Shtetit Mike Pompeo tha se SHBA kishte dijeni për materialin dhe besonte se dokumentet ishin autentike.
Mbrojtur edhe nga bombat më të mëdha
Raportet e fundit të IAEA sugjeruan se Irani kishte rritur prodhimin e uraniumit të pasuruar në një nivel prej 60% në objektin Fordow, i cili, sipas ekspertëve dhe IAEA, tani përmban 2,700 centrifuga. “Rritja e ndjeshme e prodhimit dhe akumulimit të uraniumit shumë të pasuruar nga Irani, i vetmi shtet jo-bërthamor që prodhon një material të tillë bërthamor, është një shqetësim serioz”, tha IAEA në një raport më 31 maj. Irani mund të konvertojë stokun e tij aktual të uraniumit të pasuruar prej 60 për qind në 233 kg uranium të shkallës së armëve në tre javë në Uzinën e Pasurimit të Karburantit Fordow, të mjaftueshme për nëntë armë bërthamore. Kjo është arsyeja pse Fordow është një fokus kryesor i përpjekjeve të Izraelit për të degraduar dhe shkatërruar programin bërthamor të Iranit.
Por a është e realizueshme?
SHBA është i vetmi vend që posedon llojin e bombës së nevojshme për të goditur vendin bërthamor të Iranit Fordow, tha ambasadori i Izraelit në SHBA, Yechiel Leiter. “Që Fordow të shkatërrohet, i vetmi vend në botë që e ka atë bombë janë Shtetet e Bashkuara. Dhe ky është një vendim që Shtetet e Bashkuara duhet të marrin, pavarësisht nëse zgjedhin apo jo ta ndjekin atë kurs”, tha Leiter. Shkatërrimi i Fordow nga ajri do të ishte pothuajse i pamundur për Izraelin, sipas një raporti të marsit nga Instituti Mbretëror i Shërbimeve të Bashkuara (RUSI) me bazë në Mbretërinë e Bashkuar dhe do të kërkonte fuqi zjarri dhe ndihmë të konsiderueshme nga Shtetet e Bashkuara. Ajo nuk do të ishte e arritshme as nga bombat masive depërtuese të municioneve GBU-57 të SHBA-së, të cilat arrijnë vetëm rreth 60 metra thellësi, sipas raportit të RUSI. Dhe GBU-57 mund të sfidohet vetëm nga bombarduesit e fshehtë B-2 të Forcave Ajrore të SHBA-së, diçka që Izraeli nuk e ka, edhe nëse SHBA-ja do t’i jepte bombat.
“Edhe GBU-57/B ka të ngjarë të kërkojë ndikime të shumta në të njëjtën pikë për të pasur një shans të mirë për të depërtuar në objekt,” tha raporti. Analistë të tjerë pajtohen, duke thënë, nëse SHBA do të përpiqej të godiste Fordow, ndoshta nuk mund të bëhej me një bombë. “Unë do të mbështetesha në sulme të përsëritura kundër Fordow,” tha analisti ushtarak i CNN Cedric Leighton, një ish-kolonel i Forcave Ajrore të SHBA-së. Albright thotë se mund të ketë mënyra të tjera për të çaktivizuar Fordow. “Izraeli ndoshta mund të shkatërrojë hyrjet e tunelit shumë larg, dhe sigurisht të shkatërrojë sistemin e ventilimit,” tha ai.
“Nëse shkatërron tunelet dhe furnizimin me energji elektrike, do të duheshin muaj para se ata të mund të funksiononin sërish. Pavarësisht rolit të tij vendimtar në programin bërthamor të Iranit, Albright beson se Fordow është vetëm një pjesë e enigmës. “Nëse e shkatërroni atë, nuk është fundi i linjës, sepse pastaj shkoni në kërcënimin tjetër, që është, sa centrifuga ka bërë Irani që nuk i vendosën në Fordow dhe Natanz? Dhe ku janë?” tha ai. “Unë mendoj se njerëzit e mbitheksojnë nevojën për ta shkatërruar atë duke rrëzuar tavanet e saj, gjë që pa dyshim, ndoshta vetëm SHBA mund ta bëjë.”/CNN
