Më shumë se një muaj pas “miratimit” në një tubim të Partisë Përparimtare Serbe (SNS), “Deklarata për Vojvodinën” nuk është më temë e diskutimit publik në Serbi.
Deklarata – e prezantuar atëkohë si një përgjigje e rëndësishme ndaj separatizmit të pretenduar në provincën e Serbisë veriore – u miratua nga mbështetësit e SNS-së në një tubim në Mitrovicë të Sremit, më 15 shkurt.
Qeveria e Serbisë i akuzoi disa figura të opozitës, studentët në bllokadë dhe personalitete të tjera jopartiake, se kanë ide për shkëputjen e Vojvodinës dhe pretendoi se “kërkesat e tilla separatiste” janë edhe pjesë e protestave në Serbi.
Megjithatë, ajo nuk nxori ndonjë dëshmi se dikush vërtet mbron idenë që Vojvodina të mos mbetet më brenda kufijve të Serbisë.
Shkëputja e Vojvodinës nuk përmendet as në protestat e studentëve, të cilët prej muajsh kërkojnë përgjegjësi politike dhe penale për vdekjen e 15 personave në Stacionin Hekurudhor të Novi Sadit.
Studentët i hodhën poshtë akuzat se protestat kanë lidhje me idetë e supozuara separatiste. Opozita po ashtu.
SNS-ja nuk iu përgjigj pyetjeve të Radios Evropa e Lirë se cilat janë arsyet e akuzave të tilla, cilat janë efektet e miratimit të “Deklaratës” deri më tani dhe a do t’u prezantohet ajo deputetëve të Kuvendit të Serbisë, siç u paralajmërua.
Efektet afatshkurtra të “Deklaratës”
Dejan Bursaq, nga Instituti për Filozofi dhe Teori Sociale në Beograd, thotë se “është e qartë se efektet e kësaj deklarate, janë shumë afatshkurtra”.
Ai beson se inicimi i saj u ka shërbyer nevojave partiake të SNS-së.
“Për të larguar vëmendjen nga protestat e studentëve, nga rrëfimet për korrupsion dhe keqmenaxhim në Serbi. Ata u përpoqën ta zhvendosnin fokusin në këtë rrëfim për Vojvodinën dhe, në këtë mënyrë, t’i diskreditojnë kundërshtarët e mundshëm politikë si ‘separatistë’ që duan diçka të keqe”, thotë Bursaq për Radion Evropa e Lirë.
Mitingu në Mitrovicë të Sremit, në të cilin u miratua “Deklarata”, u mbajt në Ditën e Shtetësisë së Serbisë. Në të njëjtën ditë – me thirrjen e studentëve – u mbajt edhe një protestë masive në Kragujevc.
“Më duket se është një gjë e pamatur. Në atë moment, ju keni një protestë studentore dhe qytetare, me simbolikë shumë të qartë kombëtare, ndaj është vështirë t’i akuzoni ata njerëz se duan ta shkëpusin Vojvodinën nga Serbia”, thotë Bursaq.
“Por, sigurisht, ndikon te një pjesë e votuesve të SNS-së, të cilët i marrin informacionet përmes kanaleve shumë të kufizuara të komunikimit dhe, do të thosha, të kontrolluara rreptësisht”, shton ai.
Çfarë thanë mbështetësit e SNS-së për Deklaratën e Vuçiqit?
Edhe pse u paralajmërua si temë qendrore e tubimit, më 15 shkurt, nga skena në Mitrovicë të Sremit u dëgjuan vetëm disa fjali për “Deklaratën për Vojvodinën”.
Presidenti i Serbisë dhe zyrtari i SNS-së, Aleksandar Vuçiq, i cilësoi sërish protestat e drejtuara nga studentët si “revolucion me ngjyra”, por, këtë herë, i akuzoi edhe për tendenca për shkëputjen e Vojvodinës.
Ai u bëri thirrje mbështetësve të tij që të votojnë për dokumentin me “proklamatë popullore”, ku, ndër të tjera, thuhet: “Vojvodina nuk është vetëm pjesë e Serbisë, Vojvodina është Serbi”.
Njerëzit me të cilët foli Radio Evropa e Lirë në atë tubim, thanë se kishin ardhur për të mbështetur presidentin serb në “gjithçka që ai bën”.
Kur u pyet për “Deklaratën”, Gjurgjevka Imre nga Kovini – vendbanim në Vojvodinë – tha se ajo nuk do që Vojvodina të shkëputet.
“Më pëlqen që gjithçka të mbetet e bukur siç është tani”, tha ajo.
E pyetur se kush në Serbi po flet për shkëputje, ajo u përgjigj: “Ka pro dhe kundër. Nuk e di, vërtet nuk mund t’ju jap përgjigje në këtë pyetje”.
“Si të ndahet Vojvodina? Ajo është një shtet – Serbi”, tha Dragan Stojanoviq nga Banati.
“Nuk e di se kush flet [për shkëputje], por ata që flasin, janë kundër partisë”, shtoi ai.
Bursaq beson se njerëzit nuk u mblodhën në Mitrovicë të Sremit për shkak të Vojvodinës.
“… e as për të parandaluar ndonjë separatizëm imagjinar, por për faktin se i mblodhi partia politike për të treguar forcën e saj”, thotë ai.
Cili është fati i “Deklaratës”?
Vuçiq tha më 10 mars se do t’ua prezantojë “Deklaratën” deputetëve të Kuvendit të Serbisë, ku Partia Përparimtare Serbe dhe partnerët e saj të koalicionit kanë shumicën.
Sipas informacioneve publike, ajo ende nuk ka hyrë në procedurë parlamentare. Kuvendi republikan nuk iu përgjigj pyetjeve të Radios Evropa e Lirë lidhur me këtë çështje.
Vuçiq tha se, fillimisht, duhet të konsultohet me partnerët e tij të koalicionit nga Aleanca e Hungarezëve të Vojvodinës (SVM).
Presidenti i SVM-së, Balint Pastor, tha më vonë se “nëse rastësisht do të hyjë në rendin e ditës – gjë që nuk është absolutisht e sigurt – SVM-ja nuk do të votojë për asnjë deklaratë të tillë për Vojvodinën, që bie ndesh me faktet historike”.
Hungarezët janë pakica më e madhe kombëtare në Vojvodinë. Sipas regjistrimit të vitit 2002, mbi 182.000 njerëz jetojnë në atë krahinë.
Ku ndodhet Vojvodina në hartën politike të Serbisë?
“Vojvodina është emër dhe Serbia është mbiemër. Siç nuk ka Serbi pa Vojvodinë, as Vojvodina nuk mund të ekzistojë jashtë Serbisë”.
Kështu e përshkruajnë mbështetësit e SNS-së Vojvodinën në “Deklaratën” e tyre “kundër separatizmit”.
Por, jashtë këtij rasti, Vojvodina nuk është politikisht fokus i Qeverisë së udhëhequr nga SNS-ja.
Këtë e thekson edhe Bursaq nga Instituti për Filozofi dhe Teori Sociale.
“Qeveria krahinore është gjithmonë diku nën radar. Qeveria dhe politika e Vojvodinës në përgjithësi varen shumë nga dinamika kombëtare”, thotë ai.
Pak para shembjes së strehës, Stacioni Hekurudhor i Novi Sadit u rindërtua dhe u hap me ceremoni dy herë.
Në hapjen në korrik të vitit 2024, së bashku me kryetarin e atëhershëm të Novi Sadit, Millan Gjuriq, dhe përfaqësues të Qeverisë republikane, e pranishme ishte edhe kryeministrja e krahinës, Maja Gojkoviq.
Atëkohë, Gojkoviq u tha mediave se stacioni ishte i sigurt dhe “mbi standardet evropiane”.
Tre muaj më vonë, streha e stacionit u shemb, duke marrë 15 jetë njerëzish. Dy persona u plagosën dhe janë ende në gjendje të rëndë.
Për shkak të incidentit, studentët e Novi Sadit, që janë duke bllokuar fakultetet, kanë kërkuar dorëheqjen e kryetarit të atëhershëm, Millan Gjuriq, dhe të kryeministrit serb, Millosh Vuçeviq, si dhe hetime për përgjegjësinë penale të dy zyrtarëve.
Të dy ata tashmë kanë dhënë dorëheqje.
Bursaq thotë se, ashtu sikurse politika e Vojvodinës, edhe kryeministrja e krahinës ka mbetur “nën radar”.
“Dorëheqja e saj nuk është kërkuar, por, padyshim, ka pasur bazë për [dorëheqje] morale – nëse asgjë tjetër. Nëse keni deklaruar se është i sigurt… atëherë mbani përgjegjësi morale kur projekti shkon keq”, thotë Bursaq.
Çfarë statusi ka Vojvodina?
Kushtetuta e Serbisë thotë se ky vend ka dy krahina autonome: Vojvodinën dhe Kosovën – pavarësinë e së cilës Serbia nuk e njeh.
Me Kushtetutë, propozimi për krijimin e krahinave të reja ose për shfuqizimin ose bashkimin e krahinave autonome ekzistuese konfirmohet nga qytetarët me referendum.
Krahina autonome në Serbi i ka institucionet dhe të ardhurat e veta, menaxhon prona, i ka simbolet dhe përcakton mënyrën e përdorimit të tyre.
